Radikal, 9 Mart 2011

Ortadoğu’da son aylarda yaşanan gelişmeler, eski bir tartışmayı, adı konulmamış bir kavram üzerinden yeniden canlandırmış görünüyor. Tartışma, Türkiye’nin Ortadoğu ülkeleri için nasıl bir model olacağı meselesi iken, adı konulmamış şey pasif modellik durumudur. Son iki-üç yıla kadar Türkiye İslam ülkeleri için sürecin içine dahil olan ve bu nedenle adı konulmuş (aktif) bir model olarak önerilirken artık adı konulmamış bir şekilde ve kendiliğinden gelişen bir sürecin ürünü olarak pasif bir model şeklinde ortaya çıkmaktadır.
‘Model ülke’ seçeneğinden ‘pasif model’ olmaya dair bu değişimi ilk fark eden Graham E. Fuller oldu. Fuller üç yıl önce kaleme aldığı ‘Yeni Türkiye Cumhuriyeti’ adlı çalışmasında şöyle diyor: “ AKP’nin yaklaşımı (bölgedeki) diğer İslamcılara birçok değer sunuyor. AKP kendi programını başka bir yerde pazarlamayacaksa da ilgili değerlerini diğer Müslüman toplumlardaki gruplarla paylaşmaya hazır gözüküyor.” Türkiye’nin Müslüman dünyada ‘izlenmeye değer bir ülke olarak’ görülmeye başladığından hareketle Fuller, bir model olarak ortaya çıkmanın akılcı bir şey olmadığını, aksine ‘eylemler ve söylemler üzerinden’ kendiliğinden gelişen bir modelliğin makul olduğunu ileri sürmektedir. 

Müslüman Kardeşler 
Siyasal İslam ‘uzmanı’ Fransız akademisyen Olivier Roy da son olayların ardından yazdığı bir yazıda, Fuller’i onaylar bir şekilde Tunus ve Mısır’ın Türk modelinden çok şeyler öğrendiğini yazdı. Ona göre AKP, demokrasi, seçim, ekonomik gelişme ve ulusal bağımsızlığı İslami değerlerle barıştırmış bir siyasal hareket olarak bu ülkelerdeki İslami gruplara esin kaynağı olmuştur. Roy bunun en bariz örneği olarak da Mısır’daki Müslüman Kardeşler’in son dönemde Türkiye modelinden hareketle geçirdiği değişimi göstermektedir.
Bu iki Batılı yazarın yanı sıra benzer argümanları olan bir yazı da geçenlerde ünlü Foreign Policy dergisinin internet sayfasında yayımlandı. Burhanettin Duran ve Nuh Yılmaz imzalı yazı, açık bir dille Türkiye’nin model olarak sunulmasını reddediyor ve bu şekil bir modelliğin problemlerine değiniyor. Ama yazarlar aynı zamanda AKP’nin demokratik seçim süreciyle iktidara gelmesinin ve İslamla demokrasi, hukukun üstünlüğü ve ekonomik gelişmeyi bağdaştırmasının Ortadoğu’da bir karşılık bulduğunu da belirtiyorlar.
Bir başka çarpıcı örnek de Kemal Kirişçi’nin geçen yıl bir panelde sunduğu bildiridir. Buna göre, Türkiye gıyaben komşu coğrafyasında demokrasinin yayılmasına katkıda bulunmakta ve bu da bilinçli bir politika şeklinde değil de ‘gösteriş etkisi’ (demonstrative effect) sayesinde gerçekleşmektedir. Yani Türkiye yaptıkları ve söyledikleri ile bir görüntü ortaya koymakta ve bu da Ortadoğu ülkelerinde bir karşılık bulmaktadır. Bugünlerde Mustafa Akyol’dan Soner Çağatay’a kadar daha birçok yazar da isim koymaksızın bu olguyu işliyor. Bu analizlere göre, AKP yönetimi altındaki Türkiye, İslam dünyası için bir model olduğunu iddia etmiyor olsa da yaptıkları ve söyledikleriyle pasif bir model olarak karşımızda duruyor. Mısır’da Müslüman Kardeşler’in ve diğer İslam ülkelerindeki İslami hareketlerin genel olarak Türkiye’yi değil AKP deneyimini kendiliğinden bir model olarak alabilecekleri sıklıkla dile getiriliyor.

Pratiğin zorlaması 
Hatta bu, akademisyenler ve strateji uzmanlarının yorumları ile sınırlı değil, gerek Tunus gerekse Mısır’daki İslami hareketler kendilerine model olarak Türkiye’yi aldıklarını da çoktan açıkladılar. Birbirlerinden çok farklı çizgileri olan bu kişileri/yazarları bir araya getiren şeyin pratiğin zorlaması olduğunu düşünüyorum.
Diğer bir ifadeyle ‘pasif model’ seçeneğini bugün önümüze getiren şey, Amerika’nın projeleri değil, son dönemde Türkiye’de ve Ortadoğu’da yaşanan yoğun değişim süreci olmuştur. Pasif modellik farklı birçok unsurun tarihin belli döneminde bu döneme has bir şekilde bir araya gelmiş olmasından kaynaklanıyor ve bu nedenle kendiliğindenlik yönü bir hayli baskındır. Dolayısıyla daha önceki (aktif bir şekilde yürütülen) modellik dayatmalarından, diğer bir ifadeyle belli bir gücün ya da düşünce kuruluşunun ortaya attığı bir fikir ve proje olmaktan çok uzaktır.